2024 жылдың қорытындысында 78,1 мың отбасыдан 413,7 мың адамға атаулы әлеуметтік көмек (АӘК) тағайындалды. Бұл мақсатқа бюджеттен 39,5 млрд теңге бөлінді.
«Қазіргі уақытта қолдау шаралары азаматтардың нақты табысын есепке алмай ұсынылады. Мұндай көмекті мүлде қажет етпейтін отбасылар, соның ішінде ауқатты отбасылар да жиі алады. Осыны ескере отырып, халықты қолдау құралдарын жетілдіру қажет», — деп мәлімдеді Мұқаш Ескендіров.
Көптеген отбасылар жәрдемақыны сақтап қалу үшін жалған ажырасады немесе табысын жасырады
Шын мәнінде, атаулы әлеуметтік көмек (АӘК) «дамуды және еңбек белсенділігін тежейтін факторға айналуда».
«АӘК жүйесі парадоксалды жағдай туғызады: уақытша қолдаудың орнына ол өмір сүру құралына айналады. Көптеген отбасылар жәрдемақыны сақтап қалу үшін жалған ажырасады немесе табысын жасырады. Әл-ауқатты бақылау формальды өлшемдер бойынша жүргізіледі: тек нақты табыстар ғана емес, сонымен қатар үй малын иелену де ескеріледі, себебі есептеу әдістемесі бойынша тіпті бір тауық немесе сиыр да ескеріледі. Нәтижесінде отбасылар шағын шаруашылықты дамыту немесе көмекті жоғалту қаупін таңдауына мәжбүр. Қолданыстағы АӘК жүйесі кедейлік мәселесін шешпейді, тек мемлекетке тәуелділікті нығайтады», — деп атап өтті ол.
Мұқаш Ескендіров АӘК ұсыну тәсілдерін түбегейлі қайта қарау қажеттігін атап өтті.
«Аз қамтылған отбасыларға көмектесу үшін АӘК іс жүзінде оларды өз бетінше табысқа жетелемейді және бизнестің дамуын тежейді», — деп көрсетілген сауалда.
Депутат:
1. Қолдаудан әлеуметтік бейімделуге көшу және көмек алушылардың ұзақ мерзімді дербестігі үшін кәсіптік білім беру, оқыту, қайта даярлау және жұмысқа орналасуға жәрдемдесу бағдарламаларын енгізу;
2. АӘК тағайындау критерийлерін, өңірлік ерекшеліктер мен ағымдағы әлеуметтік-экономикалық жағдайды ескере отырып, тек ресми табысты ғана емес, сонымен қатар отбасының нақты өмір сүру деңгейін бағалау критерийлерін кеңейту;
3. қаражатты заңсыз пайдалануды болдырмау және оларды атаулы бөлуді қамтамасыз ету үшін көмектің мақсатты пайдаланылуын бақылауды күшейту және ұсынылатын қолдаудың тиімділігін мониторингілеу мен бағалау тетіктерін енгізу;
4. АӘК жүйесін реформалау және нақты қажеттіліктерді шешуге бағытталған неғұрлым мақсатты жәрдемақыларға көшу (мысалы, білім беруге, медициналық қызмет көрсетуге, тұрғын үйге арналған шығыстар), бұл тек кедей мәртебесін ғана қолдайтын модельден бас тартуға мүмкіндік береді;
5. АӘК құқығын растау мерзімін қайта қарау және ағымдағы үш айлық кезеңнің орнына жыл сайын көмек алу құқығын растауды белгілей отырып, жәрдемақы тағайындау және төлеу ережесін өзгерту, бұл отбасылар мен мемлекеттік органдарға әкімшілік жүктемені азайтады.
Кедейлік мәселесі біздің үкіметтің экономикалық блогы үшін Ахиллестің өкшесі болып отыр
Мәселенің шешілмеуіне әлеуметтік блокты басқаруға келген министрлер жауапты деген пікір қалыптасқан. Өткен жылдан бері кедейлік тақырыбы трендке айналып, әлемдік ұйымдар жекелеген елдерде тұратын кедей адамдардың санын анықтауға кірісті. Осы жылдың алғашқы тоқсанында Дүниежүзілік банк Қазақстандағы кедейлік шамамен үш есе өскенін хабарлады.
Халықтың 5,1% кедей…
Елдегі кедейлік деңгейінің тым жоғары болуы сарапшылар үшін әлі күнге дейін зерттелмеген тақырып. Дүниежүзілік банк зерттеуінің деректері бойынша, қазақстандықтардың 14,6% кедейлікте өмір сүріп жатыр, бұл 2,9 миллион адам, ал ішкі статистика бойынша 5,1% -дан 3 есе көп.
Сандардан түйіндейік
2024 жылы ең төменгі жалақы 85 мың теңге, ең төменгі зейнетақы — 57 853 теңге, ең төменгі күнкөріс деңгейі — 43 407 теңге, орташа жалақы — 402 251 теңге. Бұл Министрліктің биылғы болжамына жақын. Дегенмен, келтірілген цифрлар нақты қандай нәтиже беретіні белгісіз. Инфляция деңгейі мен билік жоспарлары сәйкес келмеуі мүмкін: Ұлттық статистика бюросының деректері бойынша бір жыл ішінде қызметтердің құны 13,6%, азық-түлікке жатпайтын тауарлар — 7,6%, азық-түлік тауарлары — 5,1% -ға өсті. Кедейшілік деңгейін анықтау кезінде халықаралық нормалар жеткілікті түрде назарға алынбайтыны туралы да жиі айтылады. Қазір елдегі кедейлік деңгейі ең төменгі күнкөріс деңгейінің 70% -ына тең, яғни 30 385 теңге. Бұл халықаралық ұйымдар белгілеген көрсеткіштен едәуір төмен. Мысалы, Дүниежүзілік банк 205,5 доллар (шамамен 100 мың теңге) айлық табысы бар адамдарды кедейшілік шегінде деп есептейді, БҰҰ бұл тізімге айына 150 доллардан кем (шамамен 73 мың теңге) табысы бар адамдарды енгізді. Қазақстанда көрсетілген деңгей — 30 385 теңге, бұл көрсеткіштердің жартысына да жетпейді.