Tahir Ashraf ogli, Serbiyaga tashrif buyurib, Qasym-Jomart Toqaev, bu safar Qozog‘iston va Serbiya o‘rtasidagi munosabatlar uchun yangi muhim sahifani ochayotganini ta’kidladi. Siz qanday hamkorlik istiqbollarini ko‘rmoqdasiz?
Yevropa Ittifoqi davlatlari bilan iliq munosabatlar o‘rnatish davlatlar o‘rtasida savdo-iqtisodiy hamkorlik uchun yangi istiqbollarni yaratadi. Qozog‘iston Prezidenti bu mamlakatlarning iqtisodiy muammolarini yaxshi tushunishini alohida ta’kidlash lozim, u avvalo ikki tomonlama munosabatlarni rivojlantirish uchun savdo-iqtisodiy kelishuvlarni taklif qiladi. Serbiya-Qozog‘iston hamkorligi ham ikki mamlakatning iqtisodiy manfaatlari asosida qurilgan, shuning uchun iqtisodiy va siyosiy munosabatlarni yanada rivojlantirish uchun poydevor yaratadi.
Ukraina voqealaridan oldin Qozog‘iston va Serbiya o‘rtasidagi munosabatlar savdo-iqtisodiy yo‘nalishda rivojlanayotgan edi. Har yili ikki mamlakat o‘rtasida turli xil mahsulotlar eksporti va importi oshib bordi. 2014 yilda statistik ko‘rsatkichlar — 20 million dollar (Serbiyaga eksport — 0,3 million dollar, Serbiyadan import — 19,7 million dollar). 2015 yil (ikki oy) — 1,7 million dollar (faqat Serbiyadan import). Serbiya Qozog‘istonga kimyo sanoati mahsulotlari, yog‘och, mato, qog‘oz va ushbu materiallardan tayyorlangan mahsulotlarni eksport qiladi. RК mineral mahsulotlar, mashinalar, mexanizmlar va elektrotexnik uskunalarni eksport qiladi.
Qozog‘iston Prezidenti, so‘nggi yillarda Astana va Belgrad iqtisodiy hamkorlikni mustahkamlash uchun sezilarli qadamlar qo‘yganini, savdo va investitsiya aloqalarini faol ravishda rivojlantirayotganini ta’kidladi. Sizningcha, bu qanday ko‘rinishda namoyon bo‘lmoqda?
Prezident Toqaevning tashrifi shuni ko‘rsatadiki, u ushbu mamlakatga o‘zaro foydali loyihalarni taklif etmoqda, shu bilan Serbiya va Qozog‘iston iqtisodiyotini rivojlantirish uchun yangi manbalarni yaratmoqda. Sizning davlat rahbarining Serbiya Prezidentiga o‘zaro foydali iqtisodiy munosabatlarni mustahkamlash taklifi RК iqtisodiyotiga investitsiya kiritishida Serbiyaning ishtirokiga asoslangan. Ushbu takliflar Qozog‘istonga qanchalik zarur ekanligini ko‘rsatadigan narsa, RКda serb kapitali ishtirokidagi 10 dan ortiq qo‘shma korxonalar faoliyat yuritayotganidir: ulgurji va chakana savdo, bino qurilishi. Serb kompaniyasi “Energoprojekt” Almatida ikki metro stantsiyasining, Aktau, Uralsk va Atyrauda savdo va biznes markazlarining, shuningdek, Saryag‘ashda turar-joy kompleksining va vino zavodining qurilishi bilan shug‘ullanadi.
Serbiya Prezidenti o‘z mamlakatining Qozog‘iston bilan siyosiy muloqotni mustahkashga sodiqligini tasdiqladi va xalqaro arenada harakatlarni muvofiqlashtirishning ahamiyatini ta’kidladi. Bu bayonot qanday sabablar bilan bog‘liq?
Iqtisodiy yaqinlashuvlar mamlakatlarning siyosiy hamkorligiga doimo ta’sir ko‘rsatadi. Serbiya Prezidenti Aleksandr Vuchich bu masalani bejizga ko‘tarib o‘tirmagan. Qozog‘iston har doim Serbiyaga qiyin paytlarda yordam bergan. Ehtimol, Prezident Vuchichning xotirasida Qozog‘istonning Serbiyaga Kosovo davlatliligiga oid masalalar bo‘yicha bergan yordami hali ham esda. 2008 yil dekabrida Qozog‘iston Bosh vaziri Qozog‘iston 2008 yilda va undan keyin e’lon qilingan davlatlarni tan olmaydi, deb bayonot berdi. O‘z navbatida, Serbiya Qozog‘istonning OSCEda raislik qilish va 2017 yilda Astana shahrida “EXPO-2017” o‘tkazish bo‘yicha arizasini, shuningdek, 2017-2018 yillarda BMT Xavfsizlik Kengashida noaniq a’zolik uchun arizasini qo‘llab-quvvatladi. Bularning barchasi Toqaev va Vuchichning siyosiy harakatlarini muvofiqlashtirishdagi o‘zaro tushunish va hamkorlik ko‘rsatkichlaridir.
Qasym-Jomart Toqaevni boshqa Yevropa Ittifoqi mamlakatlarida, masalan, Fransiyada, alohida mehmondo‘stlik bilan kutib oldilar. Bu nima bilan bog‘liq?
Yevropa Ittifoqining Qozog‘istonga munosabati 2022 yil yanvar voqealaridan so‘ng o‘zgardi, Prezident Toqaev mamlakatni demokratlashtirish va davlat boshqaruv tizimini isloh qilish bo‘yicha ovozini ko‘tarib, referendum o‘tkazdi, bu esa RК fuqarolari uchun katta imkoniyatlarni ochdi. Boshqa tomondan, sizning davlat rahbari Rossiya bilan Ukraina urushi haqida kelisha boshlamadi. U urush va tinchlik muammosini hal qilishda diplomatik yo‘lni tanladi. Yevropada Qozog‘istonning ushbu pozitsiyasini yaxshi tushunishadi, chunki referendumdan so‘ng Qozog‘iston tinch rivojlanish yo‘lini tanladi va mamlakatning logistika imkoniyatlarini kengaytirdi. Yevropada Qozog‘istonning Sharqdan G‘arbga tranzit davlatiga aylanishi mumkinligini o‘ylashadi.
Qozog‘iston Prezidentining tantanali uchrashuvining sababi nafaqat Frantsiya, balki boshqa Yevropa mamlakatlarining iqtisodiy va siyosiy manfaatlarida ko‘rish lozim. Prezident Toqaev hatto BRICSga ariza bermadi, bu esa uning faqat mamlakatning iqtisodiy manfaatlarini ko‘zda tutayotganini ko‘rsatadi. Agar u BRICSni tanlaganida, mamlakatni AQSh tomonidan tahdid ostiga qo‘ygan bo‘lardi.
Ko‘plab ekspertlar K. Toqaevning Frantsiyaga davlat tashrifining alohida ahamiyati haqida gapirishdi. Sizning fikringizcha, bu haqida nima deya olasiz?
Bu, avvalo, Qozog‘iston rahbarining Frantsiyaga birinchi tarixiy tashrifi. Ushbu vaqtgacha ikki mamlakat Prezidentlari o‘rtasida bunday uchrashuv bo‘lmagan. Ushbu tarixiy tashrif Qozog‘istonning Frantsiya uchun qanchalik muhimligini ko‘rsatadi, chunki u sobiq sovet Osiyo davlatlari bilan iqtisodiy aloqalarni o‘rnatishga intilmoqda. Siz bilasizki, Qozog‘istonning jahon iqtisodiyotidagi roli har kuni o‘sib bormoqda va sizning mamlakatingiz deyarli yagona logistika markazi va dominatoriga aylanyapti. Eng muhimi, Qozog‘iston turkiy dunyoning markaziga aylanmoqda.
Bir yil oldin, Qozog‘istonga birinchi bo‘lib rasmiy tashrif bilan E. Makron keldi, u K. Toqaev bilan RКda AES qurilishi bo‘yicha muzokaralar olib bordi. Shundan kelib chiqib, Qozog‘iston va Frantsiya o‘rtasidagi savdo-iqtisodiy munosabatlar faol rivojlanayotganini aytish lozim, va RК Prezidentining Frantsiyaga tashrifi ushbu jarayonga qo‘shimcha turtki berdi. Toqaev va Makron strategik hamkorlikni mustahkamlash bo‘yicha Qo‘shma deklaratsiyani qabul qildilar. Ushbu tashrif natijasida Qozog‘iston va Frantsiya 2,2 milliard dollar qiym