Energetika vaziri Almasadam Sätqaliev davlat tartibga olishni bekor qilishning mohiyati davlat narxning eng yuqori chegarasini belgilamaydi ekanligini ta'kidladi. Ular talab va taklifga qarab bozor bilan tartibga solinadi. Spikerning so'zlariga ko'ra, narxga ko'plab omillar ta'sir qiladi, jumladan neft-gaz infratuzilmasiga investitsiyalar kiritish zaruriyati, shuningdek YQSh tarmoqlarining o'z xarajatlari.
«Tajribaga ko'ra, agar bu bozorni tranzit davrida har qanday tartibga soluvchi chora-tadbirlarisiz to'liq bo'shatadigan bo'lsak, narxlar qo'shni davlatlarning narxlari bilan tenglashishi kerak. Shimolda — Rossiya bilan, janubda esa Markaziy Osiyo davlatlarining narxlariga yaqinlashadi», — dedi Sätqaliev.
Shuningdek, vazir davlat ijtimoiy holatni nazorat qilishini va islohotning bozorni beqarorlashtirishga yo'l qo'ymasligini ta'kidladi.
«Narx Raqqobatni himoya qilish va rivojlantirish agentligining nazorati ostida tizimli ravishda oshiriladi. Men sizga indikatorni aytdim. Har qanday maqbul davrda narx kamida RF darajasiga tenglashadi», — deb ta'kidladi Satqaliev.
Yevroosiyo iqtisodiy komissiyasining ma'lumotlariga ko'ra, 2024 yil dekabrida Qozog'istonda benzin litrining o'rtacha narxi 202,8 tengeni, Rossiyada — 302,9 tengeni, Belorusda — 362,1 tengeni, Qirg'izistonda — 382,1 tengeni, Armanistonda — 695,6 tengeni tashkil etdi. Yanvar oyining oxirida Qozog'istonda yozgi dizel yoqilg'i va AI-92 markali benzin narxi rasmiy ravishda bo'shatildi. Biroq, narxlar keskin oshmadi — ba'zi avtotankerlarda (YQSh) narxni faqat 2 tengaga oshirishni boshladi. Biroq, mutaxassislar kelajakda narxlar oshishini taxmin qilmoqda. Muammo shundaki, 1 fevraldan boshlab yonilg'i materiallarini (YJМ) yirik ulgurji yetkazib beruvchilar, Qozog'iston yoqilg'i assotsiatsiyasi (QTA) ta'kidlaganidek, o'z narxlarini litriga o'rtacha 4 tengaga oshirdi. Bu avtotankerlarda benzinni ancha yuqori narxda sotib olishini anglatadi.
Bizning ichki bozor talabni qondirmaydi
«Baýdildinov. Munaý» telegram kanali asoschisi Oljas Baýdildinovning aytishicha, bizning ichki bozor talabni qondirmaydi. Yangilanishdan so'ng biz bir vaqtlar profitsitda bo'ldik, lekin keyin Rossiyadan yetishmayotgan hajmlar importiga qaytdik. «Hozir biz mazutni hisobga olmaganda 14,5 million tonna neft mahsulotlarini ishlab chiqaramiz va 2025 yilda Rossiyadan yana 1,6 million tonna import qilamiz», — deydi u.
Mutaxassisning ta'kidlashicha, Rossiyaga ishonib, o'z iqtisodiy siyosatimizni shunga asoslab qurish mumkin emas.
«Hozir Rossiyadan keluvchi EAEU doirasida bojxonasiz keladi. Agar biz EAEUda bo'lmaganimizda, buning uchun yoqilg'ini ancha ko'p to'lardik. Shuning uchun ushbu bog'lanish har yili ortib bormoqda. Va 2030 yilga qadar kamida yetishmovchilik davrida RF import narxlari va yetkazib berishlariga bog'liq bo'lamiz. Chunki Qazmunaýgaz va CNPC nazoratidagi Shymkent MÖZ faqat 2030 yilga borib qayta qurilishi va yangilanishi mumkin. Balki, keyinroq ham bo'lishi mumkin. Hozirda barcha 3 yirik MÖZ Qazmunaýgazning nazorati ostida va o'z quvvatlari doirasida ishlamoqda», — deydi O. Baýdildinov.
Aytilishicha, neft kompaniyalari neftni barreliga 20-25 dollardan yetkazib berib, ichki bozorni subsidiyalaydi. Barrelning o'rtacha soha narxi — 40 dollar. Narx xarajatli, shuning uchun ishlab chiqarishni oshirish yoki neftni qayta ishlash quvvatlarini yaratishga undamaydi. Bunday sharoitda har bir mahsulotning, tovarning, xizmatning dollar qiymati borligini bilish kerak. «Narxga kelsak. 2000-yillarning boshida 93 markali benzin 50 tengeni tashkil etgan bo'lsa, 140 kurs 0,35 dollar bo'lsa, hozir 205 tengeni tashkil etadi, 520 kurs 40 sent atrofida. Ya'ni, amalda Qozog'istonda yoqilg'i narxi saqlanib qolgan.
«Men mutaxassis sifatida benzinning yangi narxiga tayyor bo'lish kerakligini avvaldan aytib kelaman. Ayni paytda kurs bo'yicha 60 sent — 530 kurs bo'yicha litriga taxminan 320 tengeni tashkil etadi. AI-95 350 tengani tashkil etadi, dizel qimmatroq, chunki u texnologik mahsulot — taxminan 370 tengani tashkil etadi. Suvli gaz 170-180 tengeda bo'ladi, chunki uning o'z qiymati mutlaqo xarajatli. Uning ishlab chiqarish o'z qiymati — 100 tengani tashkil etadi. Bu tashish, saqlash, chakana savdoda sotishni hisobga olmaganda. Hozirgi paytda mintaqalardagi narx ulgurji narxni ham qoplamaydi. Shunday narxga tayyor bo'lish kerak. Qozog'istonda arzon energiya manbalarining davri tugadi. Issiqlik narxi taxminan 3 baravar oshadi, elektr energiyasi soatiga 40-50 tengedagi narxda bo'ladi», — deydi mutaxassis.
Ta'kidlash joizki, mazkur oshish Qozog'iston Respublikasi Energetika vazirligining dastlabki prognoziga mos keladi, u birinchi bosqichda narx 5 tengedan oshmaydi deb hisoblagan.