2024 yilning natijalari bo'yicha 78,1 ming oiladan 413,7 ming odamga maqsadli ijtimoiy yordam (MİY) belgilandi. Bu maqsad uchun byudjetdan 39,5 milliard tengi ajratildi.
«Hozirda qo'llab-quvvatlash choralarining fuqarolarning aniq daromadlarini hisobga olmay taklif etilayotganini tan olish kerak. Bunday yordamga umuman muhtoj bo'lmagan oilalar, jumladan, boy oilalar ham tez-tez ega bo'ladi. Ushbu jihatni inobatga olgan holda, aholini qo'llab-quvvatlash vositalarini takomillashtirish zarur», — deydi Muqash Eskendirov.
Kopgina oilalar yordamni saqlab qolish uchun soxta ajraladi yoki daromadini yashiradi
Amalda maqsadli ijtimoiy yordam (MİY) «rivojlanishni va mehnat faoliyatini to'suvchi omilga tez-tez aylantirilmoqda».
«MİY tizimi paradoksal holat yuzaga keltiradi: vaqtinchalik qo'llab-quvvatlash o'rniga u yashash vositasiga aylanadi. Ko'p oilalar yordamni saqlab qolish uchun soxta ajraladi yoki daromadini yashiradi. Xo'jalik daromadlarini nazorat qilish formal o'lchovlar asosida amalga oshiriladi: nafaqat aniq daromadlar, balki uy hayvonlarini egalik qilish ham hisobga olinadi, chunki hisoblash metodologiyasiga ko'ra hatto bitta tovuq yoki sigir ham hisobga olinadi. Natijada oilalar kichik xo'jalikni rivojlantirish yoki yordamni yo'qotish xavfini tanlashga majbur bo'ladi. Mavjud MİY tizimi qashshoqlik muammosini hal etmaydi, faqat davlatga bog'liqlikni kuchaytiradi», — deb ta'kidladi u.
Muqash Eskendirov MİY taqdim etish usullarini tubdan qayta ko'rib chiqish zarurligini ta'kidlaydi.
«Kam ta'minlangan oilalarga yordam berish uchun MİY aslida ularni o'z-o'zidan muvaffaqiyatga erishishga undaydi va biznes rivojlanishini to'sadi», — deya ko'rsatilgan so'rovda.
Deputat:
1. Qo'llab-quvvatlashdan ijtimoiy moslashuvga o'tish va yordam oluvchilarning uzoq muddatli mustaqilligini ta'minlash uchun kasb ta'limi, o'qitish, qayta o'qitish va ishga joylashishga yordam berish dasturlarini joriy etish;
2. MİY belgilash mezonlarini, mintaqaviy xususiyatlar va joriy ijtimoiy-iqtisodiy holatni inobatga olib, faqat rasmiy daromadni emas, balki oilaning aniq yashash darajasini ham o'z ichiga olgan baholash mezonlarini kengaytirish;
3. Mablag'larni noqonuniy foydalanishni oldini olish va ularni maqsadli taqsimotini ta'minlash uchun yordamning maqsadli foydalanilishini nazorat qilishni kuchaytirish va taklif etilayotgan qo'llab-quvvatlash samaradorligini monitoring qilish va baholash mexanizmlarini joriy etish;
4. MİY tizimini isloh qilish va aniq ehtiyojlarni hal etishga qaratilgan maqsadli naqd pul yordamlariga o'tish (masalan, ta'lim, tibbiy xizmatlar, turar joy xarajatlari uchun), bu faqat qashshoqlik maqomini qo'llab-quvvatlaydigan modeldan voz kechishga imkon beradi;
5. MİY huquqini tasdiqlash muddatini qayta ko'rib chiqish va joriy uch oylik davr o'rniga yillik yordam olish huquqini tasdiqlashni belgilab, yordam belgilash va to'lash qoidalarini o'zgartirish, bu oilalar va davlat organlariga ma'muriy yukni kamaytiradi.
Qashshoqlik muammosi bizning hukumatimizning iqtisodiy bloki uchun Axillesning poyasi bilan bir xil bo'lib turibdi.
Muammo hal etilmasligiga ijtimoiy blokni boshqarishga kelgan vazirlar javobgar deb qarash shakllangan. O'tgan yildan beri qashshoqlik mavzusi trendga aylanishni boshladi va jahon tashkilotlari alohida mamlakatlarda yashovchi qashshoq odamlar sonini hisoblashni boshladilar. Ushbu yilning birinchi choragida Jahon banki Qozog'istondagi qashshoqlik taxminan uch barobar oshgani haqida ma'lumot berdi.
Xalqning 5,1% qashshoqlikda…
Davlatdagi qashshoqlik darajasining juda chuqur ildiz otishining sababi va oqibatlari ekspertlar uchun o'rganilmagan mavzu. Jahon banki tadqiqoti ma'lumotlariga ko'ra, qozog'istonliklarning 14,6% qashshoqlikda yashaydi, bu 2,9 million odam, bu ichki statistika ko'rsatkichidan 5,1%-dan 3 barobar ko'p.
Raqqamlar bilan xulosa qilamiz
2024 yilda eng kam ish haqi 85 ming tengi, eng kam pensiya — 57 853 tengi, eng kam yashash darajasi — 43 407 tengi, o'rtacha ish haqi — 402 251 tengi. Bu Vazirlikning joriy yilgi prognoziga yaqin. Biroq, keltirilgan raqamlar aniq qanday natija berishi noma'lum. Inflatsiya darajasi va hukumat rejalarining mos kelmasligi mumkin: Milliy statistika byurosi ma'lumotlariga ko'ra bir yil ichida xizmatlar narxi 13,6%, oziq-ovqatga kirmaydigan mahsulotlar — 7,6%, oziq-ovqat mahsulotlari — 5,1% ga oshdi. Qashshoqlik darajasini aniqlashda xalqaro normalar yetarlicha hisobga olinmayotgani haqida ham tez-tez aytiladi. Hozirda mamlakatdagi qashshoqlik darajasi eng kam yashash darajasining 70%iga teng, ya'ni 30 385 tengi. Bu xalqaro tashkilotlar belgilagan ko'rsatkichdan ancha past. Masalan, Jahon banki 205,5 dollar (taxminan 100 ming tengi) oylik daromadi bo'lgan odamlarni qashshoqlik chegarasida deb hisoblaydi, BMT esa bu ro'yxatga oyiga 150 dollardan kam (taxminan 73 ming tengi) daromadi bo'lgan odamlarni kiritadi. Qozog'istondagi ko'rsatilgan daraja — 30 385 tengi, bu ko'rsatkichlarning yarmiga ham yetmaydi.