O'zbekistondan chetga: O'zbek olimining tadqiqoti qanday qilib xorijda tan olindi.

Tasavvur qiling: pomidorlar ikki baravar tezroq pishadi va ularning hosildorligi 50% ga oshadi. Bu xayol emas, balki O'zbekistonlik olim Rustam Rahimovning noyob ishlanmasi tufayli ro'yobga chiqayotgan haqiqatdir (manba).

Maxsus keramik kukun qo'shilgan innovatsion polietilen plyonka, issiqxonalar uchun mukammal mikro iqlimni ta'minlaydi, bu esa o'simliklarning tezroq va sog'lom o'sishini ta'minlaydi. Hatto tashqarida -17 daraja bo'lsa ham, kompozit plyonka ostida harorat +4 darajadan past bo'lmagan. Tashqarida +40 daraja issiq bo'lsa, plyonka ostidagi harorat 10 daraja past bo'lgan.

Biroq, bu kashfiyotning tarixi faqatgina ilmiy g'alaba emas, balki byurokratik to'siqlar uzoq vaqt davomida bunday istiqbolli texnologiyaning joriy etilishiga qanday to'sqinlik qilganining misolidir.

Rustam Rahimov o'z ishlanmasi bilan mahalliy tuzilmalarni qiziqtirishga harakat qildi. Uning hosildorlikni oshirish va mahsulot sifatini yaxshilashga qodir bo'lgan noyob plyonkasi o'z vatanida e'tiborsiz qoldi. Biroq, taqdir boshqacha harakat qildi.

O'zbekiston olimining ixtirosiga Xitoy investorlari e'tibor qaratdilar. DaoDun Technology kompaniyasi ushbu texnologiyaning potentsialini baholab, keramik kukun ishlab chiqarish bo'yicha hamkorlik shartnomasini imzoladi – bu innovatsiyaning asosiy komponenti.

Issiqxonalardan tibbiyotgacha

Rahimovning ishlanmalari faqat qishloq xo'jaligidan ko'ra kengroq qo'llanish imkoniyatlariga ega. Olim tomonidan yaratilgan maxsus keramik kukun o'zining noyob xususiyatlari bilan tibbiyotda qo'llanilishi mumkin. Ushbu materiallar isitilganda hosil bo'ladigan uzoq infraqizil nurlanish jarohatlarning tezroq tuzalishiga, qon aylanishining yaxshilanishiga va hatto viruslarga qarshi kurashishga yordam beradi (https://anhor.uz/it-science/21060-2/).

Shartnoma muvaffaqiyatli tuzilganini tushuntirgan Rustam Rahimov shunday dedi: «Hozirgi vaqtda keramikani sanoat miqyosida O'zbekistonda ishlab chiqarish haqida gap bormoqda. Men buni O'zbekistonning boyligi deb hisoblayman va uni hayotga tatbiq etish zarur. Bunday keramikani faqat men boshqarayotgan «Fizika-Qo'shni» NPO Materialshunoslik instituti laboratoriyasi ishlab chiqarishi mumkin.

Masala shundaki, texnologik jarayonlar yuqori zichlikdagi spektral diapazondagi nurlanish ta'sirida o'tkazilishi kerak. Faqat shunday bo'lganda kerakli metastabil holatlarni olish mumkin. Ushbu muammoni hal qilish uchun biz kvant mexanikasiga chuqur kirishishga va impulsli tunnellash effektiga (ITE) asoslangan materiallarni yaratishga majbur bo'ldik. Ushbu tushuncha biz tomonidan kiritilgan va nazariy hamda eksperimental jihatdan zamonaviy texnologiyalarni qanday o'zgartira olishi ko'rsatilgan.

Agar zarur bo'lsa, men ularning eng qiziqarlilaridan haqida so'zlab bera olaman. Kompozit plyonkalar, shuningdek tibbiyot, polimerizatsiya, sterilizatsiya va boshqalar uchun materiallar ham xuddi shu printsipda ishlaydi.

Quyosh pechlari ilmiy tadqiqotlar va nurlanishning modda bilan o'zaro ta'sirini o'rganish uchun noyob vosita, ammo u seriyali ishlab chiqarishga mo'ljallanmagan.

Agar bunday materiallarni quyosh pechida yaratishda plyonkaga kamida 1,5% funksional keramikani qo'shish zarur bo'lsa, ITE usuli bilan olishda uning sifati shunchalik yuqori bo'ladiki, faqat 0,1% qo'shilishi ancha samarali ishlaydi.

Va oxirgi narsa – metastabil holatni faollashtirish bo'yicha no-uxu bizga tegishli. Buning uchun keramikada zarur bo'lgan xususiyatlar mavjud emas. Shunday qilib, bu texnologiyani o'g'irlashdan himoya qiladi».

Nima uchun Xitoy

Nima uchun aynan Xitoy investorlari o'z vatanida e'tiborsiz qolgan innovatsiyani to'g'ri baholadilar? Javob ilmiy ishlanmalar bo'yicha yondashuvlardagi farqlarda yotadi. Xitoyda innovatsiyalar iqtisodiy o'sishning asosiy dvigatelidir va davlat ularning joriy etilishi uchun qulay sharoitlar yaratadi. Olimlarga grantlar, soliq imtiyozlari, zamonaviy laboratoriyalarga kirish va o'z g'oyalarini amalda tatbiq etish imkoniyati beriladi. Bu biznesning hamkorlik va qo'shma loyihalarga qiziqishini rag'batlantiradi.

O'zbekistonda esa vaziyat keskin farq qiladi. Talantli mutaxassislar va istiqbolli ishlanmalar mavjud bo'lishiga qaramay, byurokratik to'siqlar ko'pincha innovatsiyalarni joriy etishni sekinlashtiradi. Zarur infratuzilma va qo'llab-quvvatlashning yo'qligi, murakkab tasdiqlar va etarli moliyalashtirish olimlarning o'z loyihalarini amalga oshirishlariga to'sqinlik qiladi. Ushbu muammolar mahalliy ixtirochilarni xorijda tan olinishi va qo'llab-quvvatlanishi uchun qidirishga majbur qiladi.

Natijada nima

Xitoy kompaniyasi bilan tuzilgan shartnoma O'zbekiston ilm-faniga muhim istiqbollarni ochadi. Keramik kukunini qo'shma ishlab chiqarish innovatsion plyonkani katta hajmlarda ishlab chiqarishni yo'lga qo'yadi, shuningdek, uning asosida boshqa mahsulotlarni ishlab chiqishni ta'minlaydi. Bundan tashqari, Shanxayda qo'shma ilmiy-tadqiqot markazi va tibbiyot klinikasi tashkil etish rejalashtirilmoqda, bu erda mutaxassislar yangi loyihalar bilan shug'ullanadilar.

Biroq, savol tug'iladi: nima uchun bunday muhim ishlanma o'z vatanida e'tiborsiz qoldi? Bu O'zbekiston Fanlar Akademiyasi va Innovatsion Taraqqiyot Vazirligi ishlaridagi kamchiliklarni aniq ko'rsatadi. Innovatsiyalarni qo'llab-quvvatlash to'g'risidagi bayonotlarga qaramay, muhim davlat tuzilmalari ko'pincha haqiqiy imkoniyatlar va tashabbuslarni ko'rishdan mahrum bo'ladi, bu esa mahalliy ilm-fan va iqtisodiyotning rivoji uchun poydevor bo'lishi mumkin.

Xitoy va boshqa davlatlar bilan hamkorlik majburiy choradir, bu qo'shimcha qadam bo'lishi mumkin, nafaqat yagona yechim. O'zbekiston allaqachon Rossiya, Belarus, Germaniya, AQSH va boshqa mamlakatlardagi olimlar bilan hamkorlik qilmoqda, ular bunday texnologiyalarga qiziqish bildirmoqda. Muhimi, asosiy shart o'zgarishsiz qolmoqda: barcha loyihalar O'zbekistonda qo'shma ishlab chiqarish printsipini qo'llash bilan boshlanishi kerak.

Rustam Rahimovning hikoyasi mamlakatning istiqbolli ishlanmalarning aniqlanishi va qo'llab-quvvatlash uchun yanada samarali mexanizmlar yaratishi zarurligini ko'rsatadi. Buning yo'qligida talantli olimlar xorijda qo'llab-quvvatlash qidirishga majbur bo'lish